Erozyon Nedir – Nedenleri ve Korunma Yolları Nelerdir?

Erozyon Nedir – Nedenleri ve Korunma Yolları Nelerdir?

EROZYON (AŞINMA)

Yerkabuğu­nu oluşturan kayaçlann başta akarsular olmak üzere çeşitli doğal etmenlerle (buzul, rüzgâr, deniz vb) yıpratılıp ko­parılmaları ya da eritilmelerine erozyon denir. Bu olay­da en büyük rolü oynayan akarsular, geçtikleri vadileri bir yandan derinleştirirken öte yandan yana doğru geniş­letirler. Aşındırdıkları parça ve kırıntı­ları ise daha alçak düzeylere doğru ta­şırlar. Akarsuyun debisi büyük ve eği­minin fazla olması halinde aşınma da­ha hızlı gerçekleşir. Kayaçların taba­kalaşma biçimi ve direnç farklılıkları aşınma hızım ve oluşan yüzey biçimini belirleyen öteki etmenlerdendir.

Bir aşınım dönemi sonunda, yeryüzünün yüksek noktaları aşınır, çukurlar ise aşman parçalardan oluşan alüvyonlarla dolar.

Erozyonun Nedenleri

-İklim,

-topografya,

-toprağın ya­pısı

-bitki örtüsü

aşınmaya yol açan başlıca etkenlerdir.

Örneğin bitki örtü­sü iyi gelişememiş bölgelerde toprak­lar yağış ve esen şiddetli rüzgârlarla taşınır. Taşınmaya en yatkın toprak ise ince kumlu ve tınlı yapı gösteren top­raklardır. Aşınma, kendisini doğuran olayların adlarına göre çeşitlenir.

Erozyon Çeşitleri

Atmosfer Erozyonu

Daha çok yarı kurak bölgelerde ısı değişiklikleri so­nucu oluşan donma, çözülme ve aşırı sıcak, taş ve toprakların parçalanması­na yol açan bir aşınma çeşididir.

Su Erozyonu

Yağmur sularının özel­likle eğimli yüzeylerden akarken sü­rüklediği taş, kum gibi maddelerin de yardımıyla yarattığı aşınmadır. Sel bi­çimine dönüşmesi aşınmayı daha hızlı ve acımasız kılar. Seller, ırmak suları­nı da kabarttıkları için toprağın üst ta­bakasını taşıyan bir yüzeysel aşınma oluşur. Ayrıca kabaran ırmak vadile­rinde ve yumuşak topraklarda taban ya da kenar oyularak yıkılır. Buna kıyı aşınması adı da verilir.

Rüzgâr Erozyonu

Atmosferdeki ba­sınç farklılığı nedeniyle oluşan rüzgâr ince, gevşek yapıdaki ve bitki örtüsü olmayan topraklarda hızlı bir aşınma­ya yol açar. Toprağın toz bulutu biçi­minde yer değiştirmesi ya da gevşemesiyle daha sonra doğacak su aşınması­na toprağı hazırlar. 1901′de rüzgâr çok büyük bir toz kitlesini Afrika’dan İs­veç’e kadar taşımıştır. Deglasyon ola­rak adlandırılan bu etkinin yanında yu­muşak ve yüksek kayalarda oyma, çiz­me yoluyla korozyon olayına yol açar.

Deniz aşınması (abrozyon). Denizleı özellikle yüksek kıyılarda dalgaların çarpmasıyla hızlı aşınmalara yol açar­lar. Ayrıca kıyılarda dalgalarla kum ve çakılı hareketlendirerek aşmma yara­tır. Denizlerdeki gel-git olayı da yoğun ölçüde aşınma nedenlerindendir.

Çığ Erozyonu

Kar tabakalarının bü­yük kütleler halinde dengesi bozularak hızla yamaçlardan aşağılara yuvarlan­ması ya da akmasıyla yol açtıkları bir aşınma türüdür.

Canlıların yol açtığı Erozyon

İnsanlar yerleşme, tarla açma ve başka neden­lerle araziyi çıplaklaştırarak, hayvanlar ise yuva gereksinimlerini karşılamak için aşınmaya yol açarlar. Belli oranda bitkiler de sürekli çevrelerini ıslak tut­tukları için aşınmanın uzun süreli et­kenlerinden olurlar.

Türkiye’de Erozyon

Türkiye’de ekimin toprak korumayı göz önüne alacak biçimde yapılmama­sı, otlak olarak ayrılan % 20 eğimli yerlerin, hatta ağaçlandırılacak ya da ormana ayrılan yerlerin de (% 40 eğimli) ekime alınması ve özellikle te­raslama biçiminde değil de dikey sü­rüm yapılması, aşınmanın hızlı olması­na yol açar.

Ayrıca yanlış otlatma, tarla açma ama­cıyla orman yakma, kaçak ağaç eksimi aşınmayı artırır. Türkiye’ de toprakla­rın % 72′si su aşınmasının tehdidi al­tındadır. Akarsuların her yıl sürükleyip denize akıttığı verimli toprak DSİ sap­tamasına göre Kıbrıs Adası kadardır. Anadolu, özellikle de Konya yöresi rüzgâr, Akdeniz Bölgesi ve Marmara, Ege ve Karadeniz’in kıyı dağları or­mandan ekilir arazi ya da yakacak odun elde etmek nedeniyle kıraçlanarak aşınmaya açık duruma getirilmiş­tir.

Erozyonun Zararları

Erozyonun yol açtığı zararlar şöyle sıralanabilir:

-Toprak kayıpları,

-biriktir­me ve taşkın zararları,

-kuraklık.

Ayrı­ca bitki örtüsünün gelişmesine engel olduğundan insanların çalışma koşul­larını güçleştirir ve insan sağlığına za­rar verir.

 Erozyondan Korunma Yolları

Doğal bitki örtüsünü korumak ve ko­ruyucu tarım yöntemi uygulamak aşın­madan korunmanın başlıca yollarıdır. Ayrıca eğimli arazilerde teraslama yöntemi, boşaltma kanalları yardımıy­la tarım yapılması; ağaçlandırma, ot­landırma, dere islah barajları, kıyı du­varları, tutma barajları gibi sonradan alınan önlemlerle aşınma azaltılır.

Son yıllarda Türkiye’nin erozyondan korunması için TEMA adlı vakfın ver­diği uğraşlar sözü edilmeye değerdir.

kaynak:Alfabetik Okul Ansiklopedisi -GÖRSEL YAYINLAR 1998